خصوصیات فیزیکی و شیمیایی زهر زنبورعسل

زهر مایعی است روشن، تلخ مزه دارای بوی مخصوصی است. PH آن اسیدی است در مجاورت هوا به سرعت خشک می‌‌شود، وزن مخصوص آن ۱/۱۳۱۳ می‌‌باشد.اولین محقق که در دنیا برای جمع آوری زهر اقدام نمود و دستگاهی را ساخت Dr.Benton است که هنوز دستگاه او مورد استفاده قرار می‌‌گیرد. زهر زنبور عسل در مقابل حرارت و سرما مقاوم می‌‌باشد. ولی در مقابل رطوبت مقاوم نمی‌‌باشد.
زهر زنبورعسل به طور کلی از دو ماده عمده تشکیل شده که عبارتند از: آنزیم ها و پروتئین ها

عمده ترین موادتشکیل دهنده زهر زنبورعسل عبارتند از:

آنزیم ها
موانع ورود دیگر ترکیبات زره را به بدن حیوانات از بین می‌‌برند و یا نفوذپذیری آنها رانسبت به پروتئین ها و آمین‌های فعال زهر، که عوامل ایجاد حساسیت در بدن می‌‌باشند

افزایش می‌‌دهد، مهم ترین آنزیم‌های زهر زنبورعسل شامل:

الف- هیالورونیداز :
آنزیمی‌‌است که پلیمرهای چسبناک هیالورونیک را که یکی از مواد زمینه ای بین بافتی است و خواص چسبندگی آن سلول ها را به هم چسبانیده و در کنار هم نگه می‌‌دارد هیدرولیز می‌‌کند و در نتیجه نفوذ سایر اجزا زهر به داخل بدن شخص آسان می‌‌شود. مقدار این آنزیم در زهر ملکه کمتر از کارگرهاست.

ب- فسفولیپاز A۲ :
این آنزیم باعث تخریب فسفولیپیدهای غشاء سلول شده و آنها را به مولکول شبه پاک کننده تغییر شکل می‌‌دهد. پاک کننده ها نیز غشاء را تجزیه و تخریب می‌‌نمایند. فعالیت این آنزیم در مقابل ملتین افزایش می‌‌یابد فسفولیپاز A2 موجب گلبول قرمز و همچنین باعث فعال شدن ترمپوکیناز می‌‌گردد و بر روی آنزیم‌های که در دهیدراسیون متابولیک نقش داند تاثیر منفی می‌‌گذارد.

آمین‌های زهر

الف- هیستامین :
زهر زنبورعسل دارای مقداری هیستامین است که حداکثر تا ۴۰ روزگی عمر ‌زنبور مقدار آن افزایش می‌‌یابد. نقش هیستامین زهر، افزایش نفوذ پذیری بافت ها نسبت به ترکیبات مختلف زهر است در نتیجه هیستامین، نفوذ زهر را به داخل بافت ها تهسیل می‌‌کند.

ب- کاته کولامین‌ها :
مثل دوپامین و نور آدرنالین نیز در زهر پیدا می‌‌شود. مقادیر این مواد همانند هیستامین در زنبوران مسن کاهش می‌‌یابد.

فرمون ها
زنبورهای عسل فرمون هائی ترشح می‌‌کنند که فعالیت آنها را کنترل می‌‌نماید، بیشتر این فرمون ها با پیام رسان‌های شیمیایی در زهر زنبورعسل ترشح می‌‌شوند. این فرمون ها هنگام نیش زدن پستانداران زمانی که زنبور به طرف شکار حمله ور می‌‌شود و یا زمانی که زنبور در خطر است آزاد می‌‌گردند،

مهم  ترین فرمون‌هایی که در زهر زنبورعسل

وجود دارند عبارتند از:
ایزوپنتیل استات    ۰/۲میکروگرم
N بوتیل استات    ۰/۱ میکروگرم
ایزو پنتانول    ۰/۹ میکروگرم
N هگزیل استات    ۰/۲ میکروگرم
N اکتیل استات    ۰/۱ میکروگرم
N نونانول    ۰/۷ میکروگرم
N اسیل استات    ۰/۱ میکروگرم
بنزیل استات    ۰/۱ میکروگرم
بنزیل الکل    ۰/۲ میکروگرم
سیکوزن آول    ۰/۵ میکروگرم

پروتئین‌ ها ی زهر زنبور عسل

الف- ملتین Melittine :
کوچک ترین پروتئین موجد در زهر است، ملیتین باعث انحلال سلول‌های حشرات می‌‌شود. بدین ترتیب که کیتین روی خارجی ترین لایه پوست حشرات را حل کرده تا اجزاء زهر به راحتی در بدن حشرات نفوذ کرده و جایگزین شود.
ملیتن دارای آثار سودندی مثل مهار تولید سوپر اکسید توسط نروتروفیل ها و عهده دار اعمال ضد تورمی ‌‌و ضد آرتریتی (درد مفاصل) است. ملیتین ۵۰ درصد ماده خشک زهر را از نظر وزنی تشکیل می‌‌دهد و از ۲۶ نوع اسیدآمینه ساخته شده است. ملیتین یک پلی پپتید بسیار قوی است و تاثیر فوق العاده شدیدی دارد. باعث همولیز شدن گلبول‌های قرمز شده و در نتیجه موجب افزایش نفوذپذیری غشاء آنها می‌‌شود همچنین باعث افزایش نفوذپذیری دیواره رگ‌های خونی می‌شود و در نهایت مسمومیتهای موضعی را ایجاد می‌‌کند.

ب- آپامین Apamine :
پروتئینی است که روی سیستم عصبی اثر می‌‌گذارد، این پروتئین از ۱۸ نوع اسید آمینه درست شده است ولی هنوز نحوه عمل آن شخصی نیست ولی گفته می‌‌شود عکس العمل‌های با تاخیر در اثر این پروتئین است.

ج- پپتید تجزیه کننده Mast Cell :
این پروتئین باعث عکس العمل مسمومیت و حساسیت در انسان می‌‌شود. این ماده از ۲۲ اسید آمی‌نه درست شده و ۱/۰ تا ۲/۰ وزن خشک زهر را تشکیل می‌‌دهدو این پروتئین به طور مستقیم و غیر مستقیم باعث آزاد شدن هیستامین از سلول‌های Mast Cell می‌‌شود و به علاوه نفوذپذیری غشاء سلولی را افزایش می‌‌دهد.

د- مینامین Minamine :
حدود ۰/۳ وزن یا درصد ماده خشک زهر را تشکیل می‌‌دهد و نحوه اثر آن هنوز مشخص نیست.

ه – هیستامین Histamine :
۰/۱ تا ۱/۵ درصد ماده خشک زهر را تشکیل می‌‌دهد، این پروتئین در ایجاد عوارض بیماری و آلرژی در انسان اهمیت دارد.

و- دوپامین Dopamine :
اطلاعات زیادی از بین پروتئین در دست نیست.

ز- سکاپین Secapin :
برروی پستانداران اثر سمی ‌‌بی نهایت کمی‌‌دارد و حداکثر مقدار آن در سم دو درصد است.

ح- ترتیاپین Tertiapin :
برای پستانداران سمی نیست و فعالیت پیش سیناپسی دارد.

ط- پروکامین Procamine :
در زهر به منظور دفع کردن جانداران به خصوص بندپایان و حشرات است. این پپتید C-Terminal یک ترکیب از هیستامین بوده و اثر سمیکمی ‌‌روی پستانداران دارد. زهر زنبورعسل و زهر مار از یک خانواده و دارای ترکیب شیمی‌ایی بسیار نزدیک به یکدیگرند، کم بودن مقدار سم در هر نیش خوردگی باعث می‌‌گردد که شخصی با خوردن یک یا دو نیش نمی‌رد. ولی با وجود بعضی ها حساسیت فوق العاده در مقابل زهر زنبورعسل از خود نشان می‌‌دهند و حتی یک نیش باعث مرگ آنها می‌‌گردد.